Sahası geniş ve hâkimiyeti büyük hanedanlıklar din esasına dayanır

Sahası geniş ve hâkimiyeti büyük hanedanlıklar din esasına dayanır. Din de ya nübüvvet veya Hakk’a davet şeklinde olur…

Bunun sebebi şudur. Mülk, sadece tagallüble hasıl olur. Tagallüb de sadece asa­biyete ve arzuların mutalebe (hak isteme) üzerinde birleşmesine dayanır. Kalpleri bir noktada toplama ve kaynaştırma sadece, dinini tesis hususunda Allah’tan gelen bir yar­dımla mümkün olur. Hakk Taâlâ, “Onların kalplerini kaynaştıran Allah’tır, yeryüzün- deki her şeyi harcamış olsaydın, yine de kalplerini telif edemez ve kaynaştıramazdın” (Enfâl,8/63), buyurmuştur. Bunun sırrı ve hikmeti şudur. Kalpler bâtıl heva ve heves­lere, dünya meyline çağrılırsa, rekabet hasıl olur, ihtilaflar yaygınlaşır. Hakk’a döndü­rülür, bâtılı ve dünyayı reddeder ve Allah’a yönelirse, cihetleri (ve gayeleri) birleşir, rekabet ortadan kalkar, ihtilaflar azalır, yardımlaşma ve dayanışmanın güzel bir şekli ortaya çıkar, bu husustaki kelimenin (ve işbirliğinin) sahası genişler, bu suretle dev­let büyümüş dur.Nitekim kusurdan münezzeh ve yüce Allah izin verirse, bunu biraz sonra izah edeceğim.Muvaffakiyet O’nun sayesindedir, O’ndan başka Rab yoktur.

İbn Haldun,Mukaddime,cild:1